“Intervistë me armikun”, botimi më i ri i UET Press, Virgjil Muçi: Serbët jetojnë me mitologji

I njohur si shkrimtar, si përkthyes, si publicist, me botimin e ri “Intervistë me armikun”, Virgjil Muçi lë shenjë në letërsinë shqipe me një rol të ri, atë të intervistuesit. Libri i sapo botuar nga UET Press, vjen si një kontribut i autorit, sa intelektual aq edhe shoqëror, për të afruar përmes letërsisë dhe kulturës, dy popuj që ndajnë shumë mes tyre, por mbi të gjitha ruajnë armiqësinë.

Gjashtë vite qëndrimi në Beograd ishin gjashtë vite njohjeje, zhbirilimi dhe kuptimi. Si ambasador i Shqipërisë në Serbi, 2013-2019, fati e ndeshi me shumë qytetarë, përfaqësues të grupimeve të ndryshme politike, shoqërore e kulturore, prej të cilëve dëgjoi shumë dhe kuptoi thellë. Kuptoi se “armiku historik e politik” në fakt nuk ishte i njëjti armik shoqëror. Mes armiqve të vërtetë gjeti edhe miq të vërtetë, me të cilët vijon edhe sot të ruajë komunikimin, shkëmbimet e raportet e mira.

Ky emërtim, ky perceptim, ky mentalitet shoqëror në të dyja vendet ballkanike i shtiu në mendje titullin e librit “Intervistë me armikun”. E kishte të qartë se si do ta titullonte veprën e tij të re, por ashtu edhe qëllimin e saj. Si diplomat, mes funksioneve zyrtare e burokratike, synimi i tij ishte të njihte vendin ku po shkonte. E kishte shkelur që në rini, por tashmë me këtë rikthim pas vitesh, sa politik aq e kulturor, u shtua dëshira dhe nevoja për të njohur më në thellësi Serbinë dhe serbët. Dilema e tij ishte se si do ta derdhte këtë lëndë, këtë material të mbledhur pas takimeve, bisedave, veprimtarisë me shumë personazhe të shoqërisë serbe, intelektualë të njohur dhe kritikë të shpallur.

“E kisha këtë dilemë duke qenë se ekziston një bibliotekë jashtëzakonisht e madhe, me emra nga më të mëdhenjtë, më të ndriturit, të cilët kanë shkruar për Ballkanin, për luftërat në ish-Jugosllavi”, tregoi autori gjatë promovimit të librit në UET, për miq dhe ish-bashkëpunëtorë të tij, pedagogë dhe studentë të universitetit.

“Jetojmë në një gadishull, shumë pranë njëri-tjetrit, me shekuj, dhe zbaticën e mosnjohjes e mbushnin paragjykimet nga më të ndryshme. Janë paragjykime negative”, shtoi më tej.

Me dëshirën për të sjellë një anë të re, të panjohur, ndoshta atë pjesë të errët të Hënës që askush nuk përpiqet të hyjë qoftë edhe me mendime, autori kuptoi se mënyra më e mirë për të ndryshuar qasjen është fjala e personazheve. Jo të treguara prej tij, por të rrëfyera prej tyre. “Intervistat janë si fotografi të ngrira në kohë”, u shpreh Muçi, teksa sqaroi se shumë prej personazheve i ka takuar dhe i ka intervistuar, e të tjerë i ka kontaktuar me e-mail.

Libri përmban tetë intervista të realizuara në kohë të ndryshme, me figura të tilla, si: Filip David, Dragan Velikiç, Boksho Jaksiç, Zorah Hamoviç, Aleksandar Pavloviç, Jelica Miniç, Ivan Çoloviç e Sonja Biserko. Rrëfimet e tyre zbulojnë jetën ditë pas dite të Beogradit, shqetësimet qytetare për bjerrjen demografike, mungesën e shpresës te të rinjtë, rrëzojnë kuptime të sipërfaqshme se serbët janë pro Rusisë, siç edhe hedhin dritë më mirë në kontekst mbi disa sondazhe ku shumica e serbëve rreshtohen kundër NATO-s.

“Intervistë me armikun” e ul personazhin serb, në karrigen e atij që rrëfen për të zbuluar vendin e vet me problematikat e politikës, ekonomisë, jetës sociale, propaganda, korrupsioni, teksa prej tij kuptojmë se shumë prej sfidave të asaj shoqërie janë po aq të ngjashme me ato që kalon shoqëria jonë.

Mes të intervistuarëve shkrimtarë, botues, gazetarë, publicistë, aktivistë të shoqërisë civile, përfaqësues të artit dhe kulturës, Virgjil Muçi nuk ka përfshirë politikanë. Jo e rastit, por një zgjedhje e qëllimshme. “Ne e njohim regjistrin e të shprehurit të politikanëve, te të cilët fjala shërben për ta fshehur mendimin dhe jo për ta nxjerrë në pah”, u shpreh autori.

Sipas tij, mënyra më e mirë për të kuptuar janë këta personazhe të shoqërisë civile, të cilit nuk kishin komplekse, dëshironin të flisnin dhe kishin të njëjtat dilema, të njëjtat brenga ashtu si shqiptarët. “Jo se ishin shqiptarëdashës”, do të thoshte autori, “por sepse ata e donin vendin e tyre, besonin në një Serbi demokratike, europiane, larg gjithçkaje që e ka fundosur në atë qerthull që ndodhet sot”.

Në një krahasim mes dy popujve, Muçi tha se shqiptarët kanë evoluar, janë më mendjehapur, ndërsa serbët jetojnë me mitologji.

“Në këto 30 vjet ne kemi evoluar, kemi qenë më mendjehapur, ndërkohë që një pjesë e mirë e shoqërisë së tyre, për fat jo këta personazhe që kam intervistuar, jetojnë në një botë trashëgimie, mitologjie reale. Besojnë në gjëra që me siguri kanë besuar stërgjyshërit e tyre dhe kanë mbetur të ngecur në këtë botë, në këtë optikë. Kjo më bëri të kuptoj që është më e vështirë të çmësosh të vjetrën, sesa të mësosh të renë”, do të shprehej autori.

Në pjesën e dytë të librit del publicisti Virgjil Muçi, i cili përmes disa eseve, edhe këtu duke mos e kursyer titullin provokues me “Shkrime Heretike”, rreket të dekonstruktojë ose së paku të çojë në pikën kur zënë fill mitet e shpërndahen më pas përmes historisë. Duke jetuar atje për disa vjet, Muçi sjell edhe perceptimet e serbëve mbi Shqipërinë e shqiptarët, nacionalizmin e populizmin, ndasitë gjuhësore që nisin me përdorimin e germave cirilike e latine deri te vendtakimi i përbashkët në Europë. Gjithnjë i kujdesshëm, për të qenë më shumë vëzhgues, analitik sesa kritik apo dhënës recetash e konkluzionesh.

Për kryeredaktoren e shtëpisë botuese UET Press, Suadela Balliu, autori në librin e tij merr rolin e emisarit ku përmes asaj që jetoi e pa në kryeqytetin serb, pikturon tablo me ngjyra krejt të ndryshme nga ajo që shqiptarët kanë krijuar për fqinjët, që siç historia ka treguar, për shumë kohë kanë qenë armiqtë.

“Ky libër, i ndarë në një cikël intervistash dhe një cikël esesh, është edhe një kredhje në histori. Përmes zërit, aksionit civil, artikujve apo veprave letrare apo edhe studimore, ky grupim personalitetesh kërkon të rrëzojë mitet, brumë me të cilën vendet e Ballkanit kanë gatuar historitë kombëtare”, do të theksonte Balliu.

“Një kontribut për historianët dhe studiuesit e ardhshëm”, do ta cilësonte historiani Ferit Duka, i bindur se mes intervistave ka materiale e qëndrime që do të përdoren si dëshmi në të ardhmen.

Në këtë përpjekje për të evidentuar një anë të panjohur mes dy shoqërive, u theksua nevoja e rritjes së shkëmbimeve. Autori Muçi u shpreh i bindur se njohja vjen nga kultura, nga shkëmbimet letrare e artistike. Nëse politika përçan, kultura është ajo që bashkon. Vetëm në këtë mënyrë, shoqëria serbe mund të dalë nga besimet stërgjyshërore mitologjike, për të pranuar tjetrin, shqiptarin fqinj, ashtu siç është.

Teksa falënderoi të gjithë bashkëpunëtorët që e bindën për ta sjellë këtë vepër, Virgjil Muçi, fituesi i Çmimit Kadare në 2018, me romanin “Piramida e shpirtrave”, dha në fund mesazhin se e kaluara, të cilën nuk e ndryshojmë dot, duhet të ndikojë te ne për të sjellë një të ardhme më të mirë.