Botim i ri i UET Press/ “Kadare, identiteti i keqkuptuar”, Ilir Yzeiri: Frëngjishtja e shpëtoi Ismail Kadarenë

U promovua në UET libri i fundit “Kadare, identiteti i keqkuptuar” i pedagogut dhe gazetarit Ilir Yzeiri. Ky botim, i cili vjen disa muaj pas vdekjes së shkrimtarit Ismail Kadare, sjell disa prej debateve dhe përplasjeve të bujshme të kohës, biseda dhe komunikime të pa publikuara më parë, si dhe analiza të mirëfillta letrare të veprave të shkrimtarit.

Pandemia e Covid-it në 2020 shumëkënd e çoi në drejtime të ndryshe. Disa u kthyen të librat e palexuar; të tjerë te filmat e pashikuar; disa te meditimet e gjata mbi frikën dhe vdekjen; e të tjerë u goxhduan para ekraneve të vogla magjike, që në ato muaj u tjetërsuan në “bomba psikologjike”.

Kjo periudhë më e vështirë se vetë jeta, autorin Ilir Yzeirin e hodhi te librat e Ismail Kadare, duke e rikthyer edhe njëherë te romani “Koncert në fund të dimrit”. E rilexoi me endje dhe e shijoi më shumë se herët e tjera, e nuk i rezistoi tundimit për t’i përcjellë këto ndjesi e arsyetime në një artikull. Vetë Kadare do ta telefononte nga Parisi e do të zhvillonin një bisedë mjaft miqësore, të cilën autori e sjell të zbardhur në këtë botim.

Ideja joshëse për të botuar këtë libër do t’i lindte pas pandemisë, gjatë një bisede në kafene me Kadarenë në Tiranë. Iu fut punës për të mbledhur të gjitha kumtesat, studimet, referatet e mbajtura jashtë Shqipërisë. Pesëmbëdhjetë studime letrare- estetike dhe një letër konfidenciale që vijnë për lexuesin e kritikën letrare, nën logon e shtëpisë botuese UET Press.

“Kadare, identiteti i keqkuptuar”, Yzeirit i shkakton vetëm një peng: që s’do të mundet dot t’ia dhurojë Kadaresë. Gjatë promovimit të librit në ambientet e Universitetit Europian të Tiranës, ai kujtoi impaktin që kishte shkrimtari në rininë e vet.

“Kadareja nuk ishte thjesht shkrimtar dhe librat e tij nuk ishin thjesht letërsi. Te Kadareja ne gjenim atë që na mungonte, atë që nuk e kishim”, u shpreh Yzeiri.

Për drejtuesen e shtëpisë botuese të UET Press, Suadela Balliu ky botim nuk është vetëm një tjetër libër në vazhdën e botimeve të shumta të botuar nga autorë shqiptarë e të huaj; ai sjell një rrugëtim të Yzeirit me Kadarenë, si lexues, si studiues por edhe si mik.

“Kadare, identiteti i keqkuptuar”, vjen edhe si një përpjekje për të hedhur dritë apo për të sheshuar edhe atë marrëdhënie të çuditshme të shkrimtarit shumë të adhuruar jo vetëm ndër shqiptarë”, u shpreh Balliu, duke u përmendur debatin mes Yzeirit dhe kritikut Aleksandër Zotos.

Vetë autori do të ndante me të pranishmit kujtime nga ajo përballje, ku e kishin ftuar në Paris për të referuar, ndërsa sipas tij qëllimi i organizatorëve ishte që të nxinin figurën e shkrimtarit shqiptar.

Ai tregoi se Zoto kishte ardhur në Shqipëri në vitet 1982 dhe në një bisedë me studentët e letërsisë, ngrinte lart letërsinë e realizmit. Por krejt e kundërta ndodhi vite më vonë në Francë ku Zoto do ta cilësonte veprën e Kadaresë në shërbim të diktaturës.

Një tjetër nxitje për Yzeirin që të studionte Kadarenë, ishte fakti që një shkrimtar i madh i si ai lindi në diktaturë. “Si shpjegohet kjo? Një diktaturë që nuk i heqim asnjë presje nga ato që ajo ka shfaqur. Më kujtohet thënia e një shkrimtari francez, që pasi fitoi çmimin Nobel. Ai thotë: “Diktatura dhe mungesa e lirisë janë flatra që të çojnë drejt një vepre të madhe”. Kjo merret me rezerva, sepse ai nuk kishte parasysh këto diktatura. Se po të qe kështu, atëherë i bie që në Korenë e Veriut të na dalë shkrimtari më i madh: ka një paradoks, por asnjë e vërtetë nuk mund të vlejë për të gjitha të vërtetat e tjera”, tha studiuesi.

Më tej Yzeiri theksoi se ka shkrimtarë të tillë si Kadare, që me talentin e tyre kanë mundur edhe diktaturën.

“Unë kam vënë re se frëngjishtja e ka shpëtuar Kadarenë, prandaj jam marrë në një tekst që e kam botuar në Athinë dhe kam provokuar duke thënë: Nga frëngjishtja na erdhën dy diktatura. Në fakt nga Franca na kanë ardhur gjithë diktatorët, janë ushqyer me ide jakobinë dhe i kanë zbatuar në vendet e tyre”, shtoi pedagogu.

Ndërsa risolli edhe njëherë në vëmendje romanin “Koncerti”, i botuar fillimisht me titullin “Gjakftohtësia” dhe i hequr nga qarkullimi, pas kritikës që e cilësonte si një goditje ndaj parimeve të socializmit, Yzeiri tha se “ata që donin ta dëmtonin Kadarenë atëherë, sot kur i lexon ia rrisin vlerat”.

Studiuesi dr. Ermir Nika vlerësoi autorin Yzeirin qëprek fusha të minuara, tema që shkaktojnë konflikt e autorë të sulmuar, të cilët vazhdojnë të mbeten edhe sot tabu, siç janë Kadare, Petro Marku apo Mitrush Kuteli.

“Mendoj se ky libër është një kontribut shumë i madh për ne, por sidomos për brezin e ri, të cilët duhet ta njohin ata që kaloi, pasi siç thotë edhe i madhi Primo Levi: ‘Ata që nuk e njohin, mund ta rikrijojnë pa dashje’”. Nika vlerësoi edhe shtëpinë botuese UET Press që sjell kritika të tilla, jashtë frymës së komercialitetit, por një investim i dobishëm për mendimin kritik në Shqipëri.